Historia, artykuły, słownik historyczny
Gabel Paul Emil
Gabel Paul Emil – ur. 29 marca 1875 w Elblągu, zm. 9 września 1938 w Hamburgu; malarz, rysownik i grafik. Jako dziecko został osierocony przez matkę, a jego ojciec ożenił się powtórnie. Ponieważ jednak stosunki między macochą a chłopcem nie układały się dobrze, na wychowanie wzięła go jego starsza siostra Maria. 1882 Maria wyszła za mąż za Carla Quinterna, który był właścicielem sklepu z przyborami malarskimi. Szybko okazało się, że Paul zdradza zamiłowanie do malowania i rysowania. W latach 1882-1890 uczęszczał do szkoły ludowej. Następnie odbył praktykę u swego opiekuna Carla Quinterna i wykształcił się na malarza pokojowego. Szwagier wspierał jego talent i zachęcił do starania się o przyjęcie do Królewskiej Akademii Sztuki w Düsseldorfie.
Autor: Joanna Szkolnicka
Kategoria: Artyści i ludzie kultury Gabel Paul Emil Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 02.03.2010
Kategoria: Artyści i ludzie kultury Gabel Paul Emil Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 02.03.2010
Woit Jakub – ( 1698-1764) – profesor Gimnazjum Elbląskiego, propagator systemu kopernikańskiego
Woit Jakub – ( 1698-1764) – profesor Gimnazjum Elbląskiego, propagator systemu kopernikańskiego. Urodzony 30 lipca, w rodzinie Jana, profesora i Doroty z domu Wildfangin. Kształcił się w miejscowym gimnazjum, a następnie jako stypendysta elbląski w Królewcu i Lipsku. Studiował filozofię, teologię, prawo i matematykę. Studia ukończył zdobywając tytuł magistra na podstawie rozprawy „ De incrementis studiorum per Polonos ac Prussos…” Pol.8.II.394 Praca ta stanowi nawiązanie do elbląskich badań biobibliograficznych i świadczy o dobrej znajomości dziejów kultury i oświaty w Polsce. Wykształcenie wyniesione z Lipska uzupełniał w czasie podróży naukowych do Halle, Jeny i Wittenbergi. Od 21.04.1727 roku aż do śmierci był profesorem przedmiotów matematyczno-przyrodniczych w Gimnazjum Elbląskim. Zachowane programy nauczania i teksty dysput (lub tez) uczniowskich wskazują, iż Jakub starał się nauczać zgodnie z wymogami oświeceniowej pedagogiki. Chętnie posługiwał się przyrządami i modelami, które umożliwiały przeprowadzenie na lekcjach doświadczeń i obserwacji. Przyrządy zdobywał kupując je lub zamawiał u znakomitego mechanika i konstruktora J. P. Enderscha. Właśnie dzięki niemu szkoła otrzymała model systemu słonecznego zgodny z teorią Mikołaja Kopernika oraz 16-calowy refrakcyjny teleskop. Woit był inicjatorem budowy tych skomplikowanych przyrządów, służył radą przy ich konstruowaniu oraz napisał obszerną instrukcję obsługi „Erläuterung von Verfassung und Gebrauch, des in Kupfer vorgestellten künstlichen Modelles eines Systematis Copernicani so Anno1744..." syg. Pol.8.II.2961 (Elbingae, 1745)
Autor: Helena Dutkiewicz
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Uczeni Woit Jakub
Data utworzenia: 02.03.2010
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Uczeni Woit Jakub
Data utworzenia: 02.03.2010
Tolckemit (Tollkemit) Aleksander Mikołaj (1715-1759) : pastor i historyk elbląski
Tolckemit (Tollkemit) Aleksander Mikołaj (1715-1759) : pastor i historyk elbląski. Urodzony 10.03 w Elblągu jako syn Zygmunta – lekarza i Anny Doroty z Möllerów. Wykształcenie średnie zdobył w miejscowym gimnazjum, następnie studiował teologię w Jenie. Przez krótki czas studiował też w Greifswaldzie, ale nie widnieją wpisy do metryki uczelni. Po studiach objął urząd pastora w Łęczach , a następnie pracował w Przezmarku i w Elblągu w kościele Św. Anny. Pracę duszpasterską łączył z nauką i literaturą. Ogłosił drukiem 11 prac, przeważnie o treści religijnej lub związanej z działalnością duszpasterską. Na uwagę zasługują jednak prace z zakresu historii Elbląga. Po powrocie ze studiów rozpoczął zbierać materiały o elbląskich pastorach, profesorach i nauczycielach, lekarzach, miedziorytnikach itp. W 1740 r. opublikowana została na łamach „Preussische Zehenden” biografia i życiorysy elbląskich pastorów pod wspólnym tytułem „Presbyterologia Elbingensis”. Zadanie było bardzo trudne, wymagało żmudnych poszukiwań w archiwach i bibliotekach. Nawiązał więc współpracę z innymi historykami, pedagogami i rektorami (A. Schott, J.D. Hoffmann, J. Woit i in.) Po kilku latach opracowane biogramy ogłosił drukiem w Gdańsku w 1753 roku w książce, o bardzo długim (barokowym) tytule, zaczynającym się od słów „Elbingischer Lehrer Gedächtniss das ist Leben und Schriften aller ev.Lehrer..."syg. Pol.8.II.886 (Elbląskie wspomnienia o nauczycielach…)
Autor: Helena Dutkiewicz
Kategoria: Tolckemit (Tollkemit) Aleksander Mikołaj Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 02.03.2010
Kategoria: Tolckemit (Tollkemit) Aleksander Mikołaj Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 02.03.2010
Sprengel (Sprengel von Robern) Jan - nauczyciel, sekretarz rady, burmistrz i burgrabia elbląski
Sprengel (Sprengel von Robern) Jan – nauczyciel Gimnazjum Elbląskiego, sekretarz rady, burmistrz i burgrabia elbląski. Urodzony w 1517 r. w rodzinie Walentego i Anny z domu Kantelbergin. Początkowe wykształcenie pobierał w rodzinnym mieście, studia rozpoczął w Wittenberdze w 1535 r. Po roku wrócił, aby zostać nauczycielem w otwartym wówczas gimnazjum. W 1541 r. przeszedł do pracy w radzie miejskiej jako sekretarz. Ukończył studia zdobywając stopień magistra w 1546 r. Źródła nie podają czy dalej pracował w szkole, natomiast często brał udział w poselstwach rady elbląskiej na sejmiki pruskie, sejmy, załatwiał różne sprawy na dworze królewskim, u księcia Albrechta. W 1566 r. został wybrany do Rady Miejskiej. Nazwisko Spengela często przewijało się w trakcie konfliktu Rady Miejskiej z M. Friedwaldem, gdyż właśnie Jan wraz z burmistrzem M. Schulzem najczęściej był wymienianym członkiem władz miejskich popełniającym nadużycia np. o fałszowanie testamentów i inne wykroczenia w czasie pełnienia urzędu sekretarza. Po upokorzeniu się gdańszczan Zygmunt August w 1570 r. przywrócił wszystkich do łask, a wśród nich Sprengela. W 1576 r. został wybrany do grona burmistrzów. Urząd ten pełnił już do śmierci. Siedmiokrotnie był wybierany na burmistrza prezydenta. Sprawował aż 17 razy urząd burgrabiego (ostatni raz w 1601 r.) Wywierał wielki wpływ na politykę Rady Miejskiej, często reprezentował ją na sejmikach, sejmach elekcyjnych, prowadził liczne pertraktacje zarówno z centralnymi władzami jak i lokalnymi w Prusach Królewskich. Po przybyciu do Prus królewskich Stefana Batorego, poszedł za przykładem Torunia i w imieniu Elbląga złożył królowi przysięgę na sejmie toruńskim w 1576 r. Batory nobilitował go i odtąd Jan używał nazwiska Sprengel von Robern. Nobilitacja była nagrodą za opowiedzenie się po stronie polskiego króla. Jan poparł też królewskie plany przeniesienia polskiego handlu morskiego z Gdańska do Elbląga oraz budowaniu okrętów dla króla.
Autor: Helena Dutkiewicz
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Rhode Heinrich Sprengel (Sprengel von Robern) Jan Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 25.02.2010
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Rhode Heinrich Sprengel (Sprengel von Robern) Jan Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 25.02.2010
Silber August (1788-1849) – przemysłowiec i liberał elbląski
Silber August (1788-1849) – przemysłowiec i liberał elbląski. Urodził się 9.09.1788 r. w Elblągu, wywodził się ze starego i znanego rodu. Z zawodu był kupcem. Dorobił się znacznego majątku. Od 1825 r. był właścicielem domu handlowego oraz browaru przy ul. Św. Ducha. W 1828 r. został wybrany na radnego miejskiego. W pewnym czasie nie wiodło się Silberowi, pracował jako konduktor na parowcu spacerowym „Jaskółka”. Od ok. 1846 r. prowadził własny lokal z restauracją i kawiarnią, zwaną potocznie w Elblągu halą wolności. Był duszą liberałów elbląskich, których wzmożoną działalność dało się zauważyć w latach trzydziestych czterdziestych XIX w. Zakładano wówczas w Elblągu kluby dyskusyjne, otwierano lokale ułatwiające dostęp do prasy przynoszącej wieści o wydarzeniach i nastrojach w innych krajach. Równocześnie występowano z propozycjami konkretnych zmian. Przedstawiciele Elbląga na sejmiku prowincjonalnym postulowali m.in. zasadę jawności obrad miejskich, zniesienie cenzury, emancypację Żydów czy wprowadzenie w Prusach rządów konstytucyjnych. Po 1845 r. liberałowie elbląscy odbywali zebrania, wypełnione odczytami, dotyczącymi zarówno spraw lokalnych jak i ogólnokrajowych. Centrum spotkań liberałów była restauracja i kawiarnia Silbera przy ulicy Studziennej 12-13 (Kettenbrunnenstrasse), a sam właściciel nazywany był przez mu współczesnych „najbardziej oryginalnym i uprzejmym restauratorem”. W jego lokalu zawsze znajdowały się bieżące dzienniki, czasopisma i ulotki polityczne. Tu właśnie miało miejsce zebranie (5.02.1847 r.) elbląskich liberałów na wieść o patencie Fryderyka Wilhelma IV, zwołującym Zjednoczony Sejmik. Stąd ruszył pochód mieszkańców miasta pod ratusz.
Autor: Helena Dutkiewicz
Kategoria: Silber August Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 25.02.2010
Kategoria: Silber August Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 25.02.2010
Sendel Nataniel (1686-1757) – elbląski lekarz
Sendel Nataniel (1686-1757) – elbląski lekarz, członek towarzystw naukowych w Elblągu, Gdańsku, Królewcu i Wiedniu. Urodził się 29.08 jako syn Samuela - nauczyciela klas od VII do V oraz pomocnika kantora w Gimnazjum Elbląskim (zmarł w 1703 r.), przybysza z Arnstad w Saksonii. Nataniel pobierał nauki w miejscowym gimnazjum oraz Gdańsku pod opieką profesora Samuela Schelwiga, filozofa i teologa oraz profesora Jana Glosemeyera, medyka. Rozpoczęte studia w Gdańsku kontynuował w Wittenberdze i Halle, gdzie uzyskał 29.06.1712 r. tytuł dra medycyny na podstawie rozprawki „Dissertatio inauguralis medica, de causis praecipuis, effectum tragicorum In medicina…”(1712), napisanej pod kierunkiem profesora Georga Ernesta Stahla. Od 1713 r. aż do śmierci prowadził w Elblągu praktykę lekarską. Sprawował też urząd lekarza miejskiego, zwanego wówczas fizykiem. Za osiągnięcia w pracy naukowej otrzymał tytuł lekarza królewskiego. Pracę zawodową łączył z prowadzeniem badań naukowych. Współpracował z uczonymi Gdańska, Królewca i Wiednia, a szczególnie blisko z Janem Breynem. Wzrost liczby prac naukowych wiązał się także z powstaniem w Elblągu towarzystwa naukowego Societas Literaria , skupiające elitę naukową miasta. Należeli do nich : Jerzy Daniel Seyler, Natanael Sendel, Daniel Rittersdorff. To oni drukowali swoje prace naukowe u Samuela Preussa (drukarza elbląskiego). Sendel publikował rozprawki poświęcone medycynie i przyrodoznawstwu, zwłaszcza życiu owadów.
Autor: Helena Dutkiewicz
Kategoria: Sendel Nataniel Uczeni Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 24.02.2010
Kategoria: Sendel Nataniel Uczeni Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 24.02.2010
Riesen Jakub van – (1786-1864) : kupiec i przemysłowiec, polityk i polonofil
Riesen Jakub van – (1786-1864) : kupiec i przemysłowiec, polityk i polonofil
Urodzony w Elblągu 13.06.1786 roku, wywodził się zapewne z niderlandzkich imigrantów wyznania mennonickiego, opuszczających swą ojczyznę w XVI wieku wskutek prześladowań religijnych i znajdujących nową na ziemiach pomorskich. Na takie pochodzenie Riesena wskazuje przyimek pisany z holenderska „van”. Ojciec Jakuba, tutejszy kupiec i gorzelnik, żonaty był z Zuzanną Wiens. Oprócz syna Jakuba mieli jeszcze syna Jana, który osiadł w USA. Sam Jakub miał syna Hermanna, urodzonego 7.10.1814 r. oraz córkę Tonę Luizę, urodzoną 22.08.1816 r., która poślubiła mieszczanina o nazwisku Born. Natomiast jej brat opuścił Elbląg jako wykwalifikowany drukarz. Małżonka Jakuba prawdopodobnie zmarła w młodym wieku, skoro Biuro Meldunkowe odnotowało Jakuba i jego dwoje dzieci. Jakub, podobnie jak ojciec, był kupcem i gorzelnikiem. Po śmierci rodziców od 1807 r. samodzielnie kierował firmą. Nabył browar, którego produkty od 1834 r. szykowano we własnym lokalu „Pod Podwójnym Jeleniem” (Am doppelten Hirsch), istniejącym przy Starym Rynku 15. Został też armatorem. Już w 1828 roku skonkretyzował swój plan stworzenia na Zalewie Wiślanym żeglugi parowej. W elbląskiej stoczni D. C. Fechtera, rozpoczął budowę parowca „Copernicus”. Była to jednostka o drewnianym kadłubie, ale wyposażona w maszynę parową sprowadzoną z Wielkiej Brytanii.
Autor: Helena Dutkiewicz
Kategoria: Riesen Jakub van Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 16.02.2010
Kategoria: Riesen Jakub van Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 16.02.2010
Truhn Hieronymus
Hieronymus Truhn (ur. 14. listopada 1811 w Elblągu, zm. 30. kwietnia 1886 w Berlinie), kompozytor i dyrygent. Już jako dziecko wykazywał duże zdolności muzyczne. Pobierał prywatne lekcje gry na flecie, występował w miejskiej orkiestrze (często jako solista). Następnie organista Klaus Kloß udzielał mu lekcji gry na pianinie. W 1831 r. wyjechał do Berlina. Jego nauczycielami byli m. in. Bernhardt Klein i S. Dehn oraz Mendelsohn (u dwóch pierwszych studiował kompozycję, a u ostatniego instrumentalizację). W 1835 r. został kapelmistrzem gdańskiego teatru.
Autor: Joanna Szkolnicka
Kategoria: Artyści i ludzie kultury Truhn Hieronymus
Data utworzenia: 16.02.2010
Kategoria: Artyści i ludzie kultury Truhn Hieronymus
Data utworzenia: 16.02.2010
Placotomus (właść. Brettschneider) Michał
Placotomus (właść. Brettschneider) Michał – urodził się w Królewcu około 1530 roku. O jego rodzicach i dzieciństwie nie posiadamy informacji. Studiował w Królewcu (1544 r.), Lipsku (1550 r.) i Wittenberdze, w której w 1557 r. otrzymał stopień magistra. W 1558 r. objął w Elblągu urząd rektora gimnazjum, ale wkrótce zajął się polityką, przechodząc do pracy w Radzie Miejskiej w Elblągu. Szybko osiągnął najważniejsze stanowiska w mieście. W 1562 r. został członkiem Rady Miejskiej, a w 1566 burmistrzem. Działalność jego w radzie przypadła na lata ostrych konfliktów społeczno-politycznych w Elblągu i Prusach królewskich. Elbląska opozycja, kierowana przez Michała Friedwalda domagała się kontroli pospólstwa nad finansami miejskimi, wyboru przez pospólstwo swoich przedstawicieli do rady miejskiej oraz prawa odwoływania się od wyroków sądów miejskich do króla.
Autor: Andrzej Groth
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Placotomus (właść. Brettschneider) Michał Rektorzy i nauczyciele Rhode Heinrich Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 15.02.2010
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Placotomus (właść. Brettschneider) Michał Rektorzy i nauczyciele Rhode Heinrich Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 15.02.2010
Hartlieb Samuel
Niemiecko-angielski uczony i pedagog. Urodził się w Elblągu w 1622 r., pobierał nauki w gimnazjum w Brzegu, następnie studiował na Uniwersytecie w Królewcu. W 1628 r. opuścił Elbląg i wyjechał do Anglii (razem z kaznodzieją elbląskiej gminy anglikańskiej Johnem Dury’m, ich emigracja była spowodowana zawirowaniami wojny trzydziestoletniej). W Anglii ożenił się z Mary Burningham i został sekretarzem Cromwella.
Autor: Joanna Szkolnicka
Kategoria: Hartlieb Samuel Uczeni
Data utworzenia: 12.02.2010
Kategoria: Hartlieb Samuel Uczeni
Data utworzenia: 12.02.2010