Pierwsi mennonici pojawili się w Elblągu w połowie XVI w. Elbląg ucierpiał znacznie w wyniku wojny polsko-krzyżackiej 1519-1521, w związku z czym mennonici jako pracowici i sprawni kolonizatorzy zostali przez władze miejskie ściągnięci z Niderlandów, gdzie byli prześladowani, by zagospodarowali podmiejskie dobra. Na mocy edyktu królewskiego z 1550 r. nie wolno im jednak było osiedlać się w samym mieście, a ci, którzy już w nim zamieszkiwali, winni byli je opuścić w przeciągu 14 dni. Nakaz ten, podobnie zresztą jak i kolejne (m. in. wydany przez Zygmunta Augusta w 1556 r.) nie był jednak przez Radę Miejską wcielany w życie z przesadną gorliwością. Świadczy o tym fakt, że gdy w 1571 r. kaznodzieja z kościoła NMP zaprotestował przeciwko obecności w mieście mennonitów, zatrudnionych przy zagospodarowywaniu miejskich nieużytków (tzw. Ellerwald), Rada dała im czas na opuszczenie terenu miasta do Wielkanocy 1572, następnie termin ten przedłużono do jesieni, tak by mogli oni zebrać swoje plony, po czym datę przymusowego opuszczenia miasta przesunięto na Trzech Króli 1575 aż wreszcie sprawa ucichła.

Schubert Johann Ernst (pseud. Drusus Pruthenicus Westen) był ewangelickim pastorem i teologiem. Urodził się 24 czerwca 1717 w Elblągu, zmarł 19 sierpnia 1774 w Greifswaldzie. Jego rodzicami byli Adreas-kaznodzieja i Anna – z domu Friese, córka kupca. Oboje zmarli, gdy Johann Ernest był małym dzieckiem. Ukończył on gimnazjum w Elblągu i w 1734 rozpoczął studia na uniwersytecie w Jenie. Studiował tam na fakultetach filozoficznym, filologicznym, matematycznym, prawniczym i teologicznym. Od 1737 wykładał w Wittenberdze filozofię i teologię, a jego wykłady cieszyły się dużą popularnością. W 1738 został mianowany członkiem kadry wykładowczej wydziału filozofii. Ponieważ jednak władze uczelni zatrzymywały mu dochody z wykładów, porzucił te pracę i udał się do Zeitz, gdzie zatrudnił się u superintendenta Friedricha Schulza

W 1400 spłonęła doszczętnie elbląska kaplica pod wezwaniem św. Jerzego, wzniesiona jako wotum przez grupkę Holendrów, wdzięcznych świętemu za ratunek po rozbiciu się na morzu ich statku. Według legendy w zgliszczach odnaleziono nietkniętą hostię, zamknięta w monstrancji. Na wieść o cudzie do miejsca tego zaczęły ciągnąć rzesze pątników, z których niektórzy mieli doznać uzdrowienia, zarówno na duszy jak i na ciele. Na miejscu spalonej kaplicy wzniesiono nowy kościół. Budowa ukończona została w 1405 r. Informację na ten temat zawierała inskrypcja z błogosławieństwem ciągnąca się na podobieństwo wstęgi na murze po zewnętrznej stronie kościoła. Jak zauważał w pierwszej połowie XX w. elbląski archiwista Hermann Kownatzki, inskrypcja tego typu była cechą szczególną budowli wznoszonych przez Zakon Krzyżacki. Poświęcenie kościoła odbyło się jeszcze przed jego ukończeniem, w 1402 r. Aktu tego dokonał ówczesny biskup warmiński Henryk, który też podarował świątyni list odpustowy. Podobny list otrzymał kościół od arcybiskupa ryskiego Jana. Listy odpustowe wpłynęły niewątpliwie na to, iż miejsce stało się jeszcze bardziej uczęszczane przez pielgrzymów.

W 1237 r. pod wodzą mistrza krajowego Hermanna Balka Krzyżacy założyli na terenie dzisiejszego Elbląga swój gród i dali początek miastu. Pierwsi osiedleńcy rekrutowali się w znacznej mierze z młodych lubeczan i mieszkańców innych miejscowości westfalskich. Przenosząc ze sobą ojczyste obyczaje zadbali również o opiekę duszpasterską. Pierwsza prowizoryczna świątynia stanęła pośrodku zakładanego miasta ok. 1240 r. Poświęcono ją patronowi żeglarzy – świętemu Mikołajowi. Pod koniec XIII wieku przybyło tak dużo ludności iż zaistniała potrzeba rozbudowy kościoła. Powstała wtedy trójnawowa halowa świątynia z portalami w nawach bocznych. W pełni rozkwitu gotyku, przebudowano kościół nadając mu wygląd bazyliki, a następne przebudowy dały wygląd późnogotyckiej świątyni halowej zwieńczonej sklepieniem gwieździstym. Od strony rzeki Elbląg upiększono kościół trzema wieżami, z których środkowa otrzymała w 1598 r. piękny renesansowy hełm i mieściła w sobie siedem dzwonów...

Powszechne Prawo Krajowe zawierało odnośnie chrztów tylko krótkie wzmianki, że dzieci ślubne powinny być chrzczone w religii ich ojca, w przypadku małżeństw wyznaniowo mieszanych synowie powinni być chrzczeni w religii ojca, córki natomiast w religii matki, a dzieci nieślubne również w religii matki. 23.02.1802 r. wyszło Rozporządzenie gabinetowe podpisane przez Fryderyka Wilhelma III, w którym nakazywano aby dzieci chrzczono przed upływem sześciu tygodni od ich narodzin, nie było w nim mowy o przymusach religijnych zostawiając duchownym zadanie rozsądnego wpływania na rodziców. Chrzest bowiem w żaden sposób nie miał zaszkodzić dziecku, a jego brak mógł ujawnić się negatywnie w dalszym jego życiu. W Elblągu utarł się zwyczaj, że znamienite rodziny posiadały w domach chrzcielnice i tam też odbywały się chrzty ich dzieci, natomiast w kościele chrzczono dzieci biedniejsze jak i dzieci nieślubne...

Pierwsza wzmianka o nowomiejskim kościele Trzech Króli ukazała się w roku 1341. Kościół parafialny poświęcony Trzem Królom zaplanowano z dużym rozmachem, lecz ze względów finansowych nigdy nie ukończono budowy i oddzielnie stojąca wieża została nie połączona z korpusem kościoła. Kościół w wyniku reformacji przeszedł w posiadanie zwolenników Marcina Lutra. 6. czerwca 1881 r. w starym kościele odbyła się ostatnia msza, 19. kwietnia 1882 odbyło się położenie kamienia węgielnego pod nowy kościół, przez proboszcza Rhode, 29. sierpnia 1883 kula wieży kościelnej została poświęcona przez kaznodzieję Salomona, nocą na pierwszy dzień świąt Bożego Narodzenia 1883 r. zabiły po raz pierwszy dzwony a 17. marca 1885 r. odbyło się uroczyste poświęcenie przez gdańskiego generalnego superintendenta D. Taube. Projekt wykonał inspektor budowlany Bohl z Berlina, budowę nadzorował mistrz budowlany Ungetüm. Materiały budowlane kosztowały 250.000 marek. Nowa świątynia w stylu neogotyckim, z cegieł wypalanych, wznosiła swoją widoczną z daleka, wąską wieżę o wysokości 67 metrów...

O kościele św. Anny najwięcej informacji znaleziono w księdze rachunkowej, która spełniała rolę kroniki parafialnej. Prowadził ją prowizor kościoła Gottfreis Brauser, który urząd swój sprawował w latach 1778-1817. To właśnie on odnalazł dokumenty związane z budową kościoła. W 1610 r. zlecono majstrowi Wilhelmowi Pohlen’owi zbudowanie niewielkiego kościoła z dzwonnicą na dachu. Rada miasta na ten cel przyznała 26 000 cegieł. Budowę ukończono w 1621 r. Kościół długo czekał na własnego duszpasterza bo do 1625 r., gdzie funkcję tę objął Christoph Alt. Z rozebranego kościoła św. Jakuba przeniesiono do nowego kościółka chrzcielnicę, wykonaną z kamienia gotlandzkiego, która zresztą wcześniej stała w kościele św. Mikołaja. W jej czaszy umieszczono mosiężną misę z wygrawerowanymi literami. Kiedyś zapewne była ona własnością jednej z patrycjuszowskich rodzin elbląskich, z której chrzczono dzieci...

Kościół św. Jerzego (Neustädtische ST. Georg Kirche)- był kościołem szpitalnym Nowego Miasta Elbląga, związanym od najdawniejszych czasów z nowomiejskim kościołem Trzech Króli. Stał on daleko na polach nowomiejskich. Pierwsza wzmianka o tym zabytku pochodzi z 1340 roku. Był to kościół szpitalny zbudowany obok szpitala dla trędowatych. (Święty Jerzy- patronował szpitalom. O jego wstawiennictwo proszono zwłaszcza przed bitwą. Kult św. Jerzego szeroko rozpowszechnił się od IV wieku (na Wschodzie), gdzie był czczony jako jeden z największych męczenników, a od IX wieku - na Zachodzie jako święty wspomożyciel. Modlitwa do Św. Jerzego pomagała bez wyjątku wszystkim i na wszystko.) Kościół św. Jerzego początkowo był ryglowy, następnie w XV wieku obmurowany cegłą, jednonawowy, z płaskim malowanym stropem a na dwuspadowym dachu umieszczono małą sygnaturkę. Niestety, z dawnego wyposażenia wnętrza do czasów obecnych nic się nie zachowało. W pierwszych latach istnienia funkcję proboszcza pełnił Henryk Vogelsang. Świątynia funkcjonowała dzięki darczyńcom, fundacjom oraz wsparciu Rady Miasta. W XVI w. wymieniono strop dekorując go manierystyczną polichromią. W kościele odprawiano tylko kwartalne nabożeństwo komunijne, najczęściej w marcu, czerwcu, wrześniu i grudniu. Świątynia ta była jedną z najbardziej zaniedbanych kościołów elbląskich. W 1652 r. witryk (zajmujący się obsługą kościoła parafialnego) Michael Land znalazł ukrytą i zamurowaną w ścianie płaskorzeźbę św. Jerzego na koniu oraz różne kielichy, monstrancje i relikwiarze...

Początek kościoła Najświętszej Marii Panny, najwybitniejszej budowli sakralnej Elbląga sięga XIII wieku. W 1238 r. mistrz Zakonu Krzyżackiego, Hermann Balk wystawił dokument fundacyjny, zezwalający dominikanom przybyłym do Polski na osiedlenie się w Elblągu. Otrzymali parcelę pod budowę klasztoru, a w 1246 roku mistrz Zakonu Krzyżackiego Henryk von Hohenhole wydał zezwolenie na budowę ceglanego kościoła bez wieży. Budowę rozpoczęto po 1246 r. zaczynając od obecnego prezbiterium (chóru), zakrystii oraz dwóch niewielkich pomieszczeń. Pod koniec XIII wieku powstał korpus kościoła. W XIV wieku wybudowano południową nawę kościoła. Krużganek otrzymał sklepienia przeskokowe – typowe dla architektury krzyżackiej. Zakończono budowę klasztoru, o którym zachowały się jedynie bardzo skąpe wzmianki historyczne.

Biblia, określana jako "Księga nad księgami" zajmuje ważne miejsce w każdym księgozbiorze zabytkowym naszego kręgu kulturowego.Jest to księga najczęściej najpierw przepisywana, a następnie drukowana jako "pierwsza z ksiąg".Tłumaczona na wiele języków i przez następne pokolenia nieustannie komentowana. Interpretacja prawd wiary zawartych w Biblii stała się powodem rozłamów i w rezultacie powstania różnych wyznań chrześcijańskich. Proces ten nabrał szczególnych rozmiarów w XVI wieku i został określony mianem reformacji. Reformacja wzmogła tendencje tłumaczenia Biblii na języki narodowe bezpośrednio z tekstów źródłowych Pisma Świętego.