Historia, artykuły, słownik historyczny
Woit Jakub – ( 1698-1764) – profesor Gimnazjum Elbląskiego, propagator systemu kopernikańskiego
Woit Jakub – ( 1698-1764) – profesor Gimnazjum Elbląskiego, propagator systemu kopernikańskiego. Urodzony 30 lipca, w rodzinie Jana, profesora i Doroty z domu Wildfangin. Kształcił się w miejscowym gimnazjum, a następnie jako stypendysta elbląski w Królewcu i Lipsku. Studiował filozofię, teologię, prawo i matematykę. Studia ukończył zdobywając tytuł magistra na podstawie rozprawy „ De incrementis studiorum per Polonos ac Prussos…” Pol.8.II.394 Praca ta stanowi nawiązanie do elbląskich badań biobibliograficznych i świadczy o dobrej znajomości dziejów kultury i oświaty w Polsce. Wykształcenie wyniesione z Lipska uzupełniał w czasie podróży naukowych do Halle, Jeny i Wittenbergi. Od 21.04.1727 roku aż do śmierci był profesorem przedmiotów matematyczno-przyrodniczych w Gimnazjum Elbląskim. Zachowane programy nauczania i teksty dysput (lub tez) uczniowskich wskazują, iż Jakub starał się nauczać zgodnie z wymogami oświeceniowej pedagogiki. Chętnie posługiwał się przyrządami i modelami, które umożliwiały przeprowadzenie na lekcjach doświadczeń i obserwacji. Przyrządy zdobywał kupując je lub zamawiał u znakomitego mechanika i konstruktora J. P. Enderscha. Właśnie dzięki niemu szkoła otrzymała model systemu słonecznego zgodny z teorią Mikołaja Kopernika oraz 16-calowy refrakcyjny teleskop. Woit był inicjatorem budowy tych skomplikowanych przyrządów, służył radą przy ich konstruowaniu oraz napisał obszerną instrukcję obsługi „Erläuterung von Verfassung und Gebrauch, des in Kupfer vorgestellten künstlichen Modelles eines Systematis Copernicani so Anno1744..." syg. Pol.8.II.2961 (Elbingae, 1745)
Autor: Helena Dutkiewicz
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Uczeni Woit Jakub
Data utworzenia: 02.03.2010
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Uczeni Woit Jakub
Data utworzenia: 02.03.2010
Tolckemit (Tollkemit) Aleksander Mikołaj (1715-1759) : pastor i historyk elbląski
Tolckemit (Tollkemit) Aleksander Mikołaj (1715-1759) : pastor i historyk elbląski. Urodzony 10.03 w Elblągu jako syn Zygmunta – lekarza i Anny Doroty z Möllerów. Wykształcenie średnie zdobył w miejscowym gimnazjum, następnie studiował teologię w Jenie. Przez krótki czas studiował też w Greifswaldzie, ale nie widnieją wpisy do metryki uczelni. Po studiach objął urząd pastora w Łęczach , a następnie pracował w Przezmarku i w Elblągu w kościele Św. Anny. Pracę duszpasterską łączył z nauką i literaturą. Ogłosił drukiem 11 prac, przeważnie o treści religijnej lub związanej z działalnością duszpasterską. Na uwagę zasługują jednak prace z zakresu historii Elbląga. Po powrocie ze studiów rozpoczął zbierać materiały o elbląskich pastorach, profesorach i nauczycielach, lekarzach, miedziorytnikach itp. W 1740 r. opublikowana została na łamach „Preussische Zehenden” biografia i życiorysy elbląskich pastorów pod wspólnym tytułem „Presbyterologia Elbingensis”. Zadanie było bardzo trudne, wymagało żmudnych poszukiwań w archiwach i bibliotekach. Nawiązał więc współpracę z innymi historykami, pedagogami i rektorami (A. Schott, J.D. Hoffmann, J. Woit i in.) Po kilku latach opracowane biogramy ogłosił drukiem w Gdańsku w 1753 roku w książce, o bardzo długim (barokowym) tytule, zaczynającym się od słów „Elbingischer Lehrer Gedächtniss das ist Leben und Schriften aller ev.Lehrer..."syg. Pol.8.II.886 (Elbląskie wspomnienia o nauczycielach…)
Autor: Helena Dutkiewicz
Kategoria: Tolckemit (Tollkemit) Aleksander Mikołaj Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 02.03.2010
Kategoria: Tolckemit (Tollkemit) Aleksander Mikołaj Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 02.03.2010
Woit (Woyt, Wogdt) Jan (1659-1721) – profesor i bibliotekarz w Gimnazjum Elbląskim
Woit (Woyt,Wogdt) Jan (1659-1721) – profesor i bibliotekarz w Gimnazjum Elbląskim. Urodzony 21.12 w rodzinie Jana, piwowara z Nowego Miasta Elbląga i Anny z domu Fahlpactin. Uczył się w szkole nowomiejskiej oraz prywatnie u Piotra Behma, konrektora gimnazjum. Zaczął studia w Królewcu, ale stwierdził, że nie ma odpowiedniego przygotowania więc wyjechał do Torunia, a następnie przeniósł się do Gdańska. Studia odbył w Lipsku i Wittenberdze. Studiował filozofię, teologię, historię i matematykę. 20.01.1687 r. został zatrudniony w Gimnazjum Elbląskim i pracował w tej szkole aż do śmierci. Przez wiele lat był nauczycielem młodszych klas, w 1704 r. został awansowany na profesora tzn. nauczyciela uczącego w dwóch najstarszych klasach. Nauczał greki i poezji. W pracy pedagogicznej niczym szczególnym się nie wyróżniał, był sumiennym i dobrym nauczycielem, uczył wg ogólnie wówczas przyjętych wzorów. Na większą uwagę zasługuje jego praca w bibliotece gimnazjalnej. Powierzono mu nad nią opiekę w 1709 roku i był to jedyny przypadek w dziejach szkoły, kiedy powołano na bibliotekarza profesora a nie rektora. Działała ona już ponad 100 lat pod opieką rektorów i scholarchów. Największą bolączką był brak pieniędzy na systematyczne zakupy, także zbiór powstawał głównie z darowizn. Jan zaproponował Radzie Miejskiej utworzenie stałego funduszu na zakup książek, powstałego z opłat uczniów za mieszkanie w internacie (dotychczas mieszkali za darmo), wprowadzenie wpisowego przy przyjmowaniu uczniów do szkoły oraz wprowadzenie kar pieniężnych za przekraczanie regulaminu szkolnego przez uczniów. Sugerował też opodatkowanie spadkobierców przy otwieraniu testamentów oraz zorganizowanie loterii dubletów książek będących w posiadaniu biblioteki. Zaproponował również nowy regulamin dla czytelników oraz prosił o zatrudnienie woźnego i kopisty. Z tych wszystkich propozycji Rada Miasta zgodziła się tylko na regulamin i loterię.
Autor: Helena Dutkiewicz
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Woit (Woyt, Wogdt) Jan
Data utworzenia: 02.03.2010
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Woit (Woyt, Wogdt) Jan
Data utworzenia: 02.03.2010
Wimann Mikołaj
Wimann Mikołaj – ur. w Zurychu. Studiował w Wiedniu, Tybindze i Ingolstadzie (tam uczęszczał na wykłady T. Ecka). Zdobył tytuł magistra. Po studiach uczył w szkołach w Spirze, Fryburgu (Szwajcaria), wykładając język hebrajski i grecki na uniwersytecie w Ingolstadzie (w 1536 r.) w gimnazjum Św. Elżbiety we Wrocławiu, Ratyzbonie, w kolegium Św. Mikołaja w Wiedniu. Tak nauczając w różnych szkołach, dotarł przez Czechy i Śląsk do Elbląga, gdzie w 1548 r. zaangażowała go Rada Miejska na urząd rektora, mimo że był katolikiem. Do obowiązków rektora należało aby sprawdzać jakość pracy nauczycieli oraz postępy w nauce uczniów ( pomagał mu konrektor – czyli zastępca pomagający w prowadzeniu szkoły). Miał też obowiązek wyznaczania co tydzień profesorów i kolegów na wizytatorów i inspektorów kontrolujących nauczycieli na lekcjach, przestrzeganie regulaminu szkoły oraz zachowanie młodzieży poza obrębem szkoły. Ordynacja nakładała również na rektora obowiązek organizowania i przeprowadzania egzaminów (tygodniowych, miesięcznych, kwartalnych i tzw. końcowych – połączonych z promocją do następnej klasy), przewodzenia w dysputach, posiedzeniach rady pedagogicznej, udział w uroczystościach szkolnych etc. Do rektora należało również prowadzenie administracji. Przyjmował on uczniów do gimnazjum, egzaminował ich i przydzielał do odpowiednich klas. Wpisywał ich nazwiska do albumu uczelni oraz pobierał od uczniów opłaty wpisowe, egzaminacyjne i inne. Opuszczającym szkołę musiał wypisywać świadectwa odejścia. Prowadził własne wykłady lekcyjne. Swój roczny pobyt w Elblągu upamiętnił ułożeniem pierwszego regulaminu w dziejach Gimnazjum Elbląskiego.
Autor: Helena Dutkiewicz
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Wimann Mikołaj
Data utworzenia: 01.03.2010
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Wimann Mikołaj
Data utworzenia: 01.03.2010
Sprengel (Sprengel von Robern) Jan - nauczyciel, sekretarz rady, burmistrz i burgrabia elbląski
Sprengel (Sprengel von Robern) Jan – nauczyciel Gimnazjum Elbląskiego, sekretarz rady, burmistrz i burgrabia elbląski. Urodzony w 1517 r. w rodzinie Walentego i Anny z domu Kantelbergin. Początkowe wykształcenie pobierał w rodzinnym mieście, studia rozpoczął w Wittenberdze w 1535 r. Po roku wrócił, aby zostać nauczycielem w otwartym wówczas gimnazjum. W 1541 r. przeszedł do pracy w radzie miejskiej jako sekretarz. Ukończył studia zdobywając stopień magistra w 1546 r. Źródła nie podają czy dalej pracował w szkole, natomiast często brał udział w poselstwach rady elbląskiej na sejmiki pruskie, sejmy, załatwiał różne sprawy na dworze królewskim, u księcia Albrechta. W 1566 r. został wybrany do Rady Miejskiej. Nazwisko Spengela często przewijało się w trakcie konfliktu Rady Miejskiej z M. Friedwaldem, gdyż właśnie Jan wraz z burmistrzem M. Schulzem najczęściej był wymienianym członkiem władz miejskich popełniającym nadużycia np. o fałszowanie testamentów i inne wykroczenia w czasie pełnienia urzędu sekretarza. Po upokorzeniu się gdańszczan Zygmunt August w 1570 r. przywrócił wszystkich do łask, a wśród nich Sprengela. W 1576 r. został wybrany do grona burmistrzów. Urząd ten pełnił już do śmierci. Siedmiokrotnie był wybierany na burmistrza prezydenta. Sprawował aż 17 razy urząd burgrabiego (ostatni raz w 1601 r.) Wywierał wielki wpływ na politykę Rady Miejskiej, często reprezentował ją na sejmikach, sejmach elekcyjnych, prowadził liczne pertraktacje zarówno z centralnymi władzami jak i lokalnymi w Prusach Królewskich. Po przybyciu do Prus królewskich Stefana Batorego, poszedł za przykładem Torunia i w imieniu Elbląga złożył królowi przysięgę na sejmie toruńskim w 1576 r. Batory nobilitował go i odtąd Jan używał nazwiska Sprengel von Robern. Nobilitacja była nagrodą za opowiedzenie się po stronie polskiego króla. Jan poparł też królewskie plany przeniesienia polskiego handlu morskiego z Gdańska do Elbląga oraz budowaniu okrętów dla króla.
Autor: Helena Dutkiewicz
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Rhode Heinrich Sprengel (Sprengel von Robern) Jan Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 25.02.2010
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Rhode Heinrich Sprengel (Sprengel von Robern) Jan Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 25.02.2010
Silber August (1788-1849) – przemysłowiec i liberał elbląski
Silber August (1788-1849) – przemysłowiec i liberał elbląski. Urodził się 9.09.1788 r. w Elblągu, wywodził się ze starego i znanego rodu. Z zawodu był kupcem. Dorobił się znacznego majątku. Od 1825 r. był właścicielem domu handlowego oraz browaru przy ul. Św. Ducha. W 1828 r. został wybrany na radnego miejskiego. W pewnym czasie nie wiodło się Silberowi, pracował jako konduktor na parowcu spacerowym „Jaskółka”. Od ok. 1846 r. prowadził własny lokal z restauracją i kawiarnią, zwaną potocznie w Elblągu halą wolności. Był duszą liberałów elbląskich, których wzmożoną działalność dało się zauważyć w latach trzydziestych czterdziestych XIX w. Zakładano wówczas w Elblągu kluby dyskusyjne, otwierano lokale ułatwiające dostęp do prasy przynoszącej wieści o wydarzeniach i nastrojach w innych krajach. Równocześnie występowano z propozycjami konkretnych zmian. Przedstawiciele Elbląga na sejmiku prowincjonalnym postulowali m.in. zasadę jawności obrad miejskich, zniesienie cenzury, emancypację Żydów czy wprowadzenie w Prusach rządów konstytucyjnych. Po 1845 r. liberałowie elbląscy odbywali zebrania, wypełnione odczytami, dotyczącymi zarówno spraw lokalnych jak i ogólnokrajowych. Centrum spotkań liberałów była restauracja i kawiarnia Silbera przy ulicy Studziennej 12-13 (Kettenbrunnenstrasse), a sam właściciel nazywany był przez mu współczesnych „najbardziej oryginalnym i uprzejmym restauratorem”. W jego lokalu zawsze znajdowały się bieżące dzienniki, czasopisma i ulotki polityczne. Tu właśnie miało miejsce zebranie (5.02.1847 r.) elbląskich liberałów na wieść o patencie Fryderyka Wilhelma IV, zwołującym Zjednoczony Sejmik. Stąd ruszył pochód mieszkańców miasta pod ratusz.
Autor: Helena Dutkiewicz
Kategoria: Silber August Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 25.02.2010
Kategoria: Silber August Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 25.02.2010
Siccus (Sick) Piotr
Siccus (Sick) Piotr – ur. w 1530 r. w Rensburgu w Holsztynie. Studiował w Roztoce, gdzie 15.10.1555 r. uzyskał stopień magistra. W 1558 r. za protekcją F. Melanchtona uzyskał katedrę filozofii na uniwersytecie królewieckim, sprawował urząd dziekana wydziału filozoficznego i rektora. Poróżniony z władzami uniwersytetu porzucił Królewiec i przybył do Elbląga, gdzie 6.12.1575 r. został rektorem Gimnazjum Elbląskiego. Obowiązki rektora były rozliczne : sprawdzanie jakości pracy nauczycieli oraz postępy młodzieży w nauce, przeprowadzanie egzaminów, zarządzanie administracyjne szkołą, przewodzenie w dysputach, prowadzenie własnych zajęć lekcyjnych i wiele innych. Siccus kierował szkołą 4 lata. Odszedł w 1579 r. do szkoły w Brzegu nad Odrą, następnie otrzymał urząd rektora na Śląsku (Złotoria). Zmarł 4.06.1588 r. Opublikował kilka oracji i rozpraw teologicznych, napisanych przeważnie w czasie sporu z teologami królewieckimi.
Autor: Helena Dutkiewicz
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Siccus (Sick) Piotr
Data utworzenia: 25.02.2010
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Siccus (Sick) Piotr
Data utworzenia: 25.02.2010
Sendel Nataniel (1686-1757) – elbląski lekarz
Sendel Nataniel (1686-1757) – elbląski lekarz, członek towarzystw naukowych w Elblągu, Gdańsku, Królewcu i Wiedniu. Urodził się 29.08 jako syn Samuela - nauczyciela klas od VII do V oraz pomocnika kantora w Gimnazjum Elbląskim (zmarł w 1703 r.), przybysza z Arnstad w Saksonii. Nataniel pobierał nauki w miejscowym gimnazjum oraz Gdańsku pod opieką profesora Samuela Schelwiga, filozofa i teologa oraz profesora Jana Glosemeyera, medyka. Rozpoczęte studia w Gdańsku kontynuował w Wittenberdze i Halle, gdzie uzyskał 29.06.1712 r. tytuł dra medycyny na podstawie rozprawki „Dissertatio inauguralis medica, de causis praecipuis, effectum tragicorum In medicina…”(1712), napisanej pod kierunkiem profesora Georga Ernesta Stahla. Od 1713 r. aż do śmierci prowadził w Elblągu praktykę lekarską. Sprawował też urząd lekarza miejskiego, zwanego wówczas fizykiem. Za osiągnięcia w pracy naukowej otrzymał tytuł lekarza królewskiego. Pracę zawodową łączył z prowadzeniem badań naukowych. Współpracował z uczonymi Gdańska, Królewca i Wiednia, a szczególnie blisko z Janem Breynem. Wzrost liczby prac naukowych wiązał się także z powstaniem w Elblągu towarzystwa naukowego Societas Literaria , skupiające elitę naukową miasta. Należeli do nich : Jerzy Daniel Seyler, Natanael Sendel, Daniel Rittersdorff. To oni drukowali swoje prace naukowe u Samuela Preussa (drukarza elbląskiego). Sendel publikował rozprawki poświęcone medycynie i przyrodoznawstwu, zwłaszcza życiu owadów.
Autor: Helena Dutkiewicz
Kategoria: Sendel Nataniel Uczeni Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 24.02.2010
Kategoria: Sendel Nataniel Uczeni Zasłużeni ludzie Elbląga
Data utworzenia: 24.02.2010
Jubileusz 600lecia istnienia miasta Elbląga (1837 r.)
W 1837 r. miasto obchodziło jubileusz 600lecia istnienia. Już 22 lutego 1837 r. w władze miasta skierowały do mieszkańców subskrypcję-zaproszenie do obchodów święta. Ogłoszono zbiórkę pieniężną na wystawienie pomnika na placu Fryderyka Wilhelma (od 1816 r., wcześniej Nowy Rynek), obecnie Plac Słowiański) i dokończenie brukowania placu. Każdy wspomagający to przedsięwzięcie miał otrzymać egzemplarz broszury napisanej przez rajcę Ferdynanda Neumanna (1791-1869), która dotyczyła najważniejszych wydarzeń w dziejach Elbląga. Dodajmy, że do wystawienia pomnika ostatecznie nie doszło. Posadzono natomiast 50-letni dąb. Program obchodów został przedstawiony przez magistrat i radnych w specjalnym druku kierowanym do mieszkańców. Ze względu na złą sytuację finansową miasta wydatki na obchody ograniczono do niezbędnego minimum, co w opinii władz zostanie ze zrozumieniem przyjęte przez elblążan (np. zamierzano zrezygnować z iluminacji).
Autor: Wiesław Długokęcki
Kategoria: Obchody, uroczystości Wydarzenia społeczno - kulturalne
Data utworzenia: 23.02.2010
Kategoria: Obchody, uroczystości Wydarzenia społeczno - kulturalne
Data utworzenia: 23.02.2010
Sartorius Jan (1656 -1729)
Sartorius Jan (1656 -1729), teolog luterański, profesor Gimnazjum Akademickiego w Toruniu, Elblągu i Gdańsku. Urodził się 21.01.1656 r. w Eperies (Preszów) na Słowacji z ojca Jana i matki Anny z domu Wagner. Ojciec był miejscowym pastorem luterańskim. Na początku Jan pobierał nauki w protestanckim miejscowym gimnazjum, a od 1693 r. na uniwersytetach w Lipsku, Tybindze i Wittenberdze, gdzie w 1678 r. zdobył tytuł magistra. Po studiach, m.in. u Samuela Pomariusa i Waltera Donatusa, pozostał jeszcze kilka lat w Wittenberdze, rozwijając dotychczasowe studia filozoficzne. W 1682 e. rozważał podjęcie pracy w Szwecji w charakterze nauczyciela synów hr. Pontode’a la Gardie, otrzymał od P.Hoffmanna, rektora toruńskiego Gimnazjum Akademickiego propozycję pracy. 6.08.1682 r. został profesorem poetyki i wymowy. Na tym stanowisku pracował do 1699 r., prowadząc wykłady z etyki i logiki. W Toruniu ożenił się z córką nauczyciela Rebeką, z którą miał kilkoro dzieci. Sartorius publikował swoje prace jeszcze przed osiągnięciem stopnia magisterskiego. W 1679 r. ukazała się jego praca „Renati des Cartes modus demonstranci existentiam Dei per ideam”, a wiele prac teologicznych i filozoficznych przypada na okres toruński, m.in. „Panegyricus Joanni III”…Po owocnej pracy w Toruniu, Jan otrzymał w 1699 r. propozycję objęcia stanowiska rektora w Gimnazjum Elbląskim. Piastował tę funkcję do 1704 r. W Elblągu podjął próbę unowocześnienia programu nauczania, co potraktowano z wielką nieufnością. Sprzeciwiali się temu nauczyciele i duchowieństwo protestanckie.
Autor: Helena Dutkiewicz
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Sartorius Jan
Data utworzenia: 22.02.2010
Kategoria: Gimnazjum Elbląskie Rektorzy i nauczyciele Sartorius Jan
Data utworzenia: 22.02.2010