Socrealizm w architekturze Elbląga

Realizacja założeń planu sześcioletniego (1950-1955) zapoczątkowała w Elblągu powojenne nowe inwestycje budowlane. Realizowano je zgodnie z ówczesną wykładnią  ideologiczną, starając się nadać „narodową formę socjalistycznej treści”, tzn. urbanistyczne czy architektoniczne funkcje połączyć z politycznym przesłaniem. W zrujnowanym mieście podstawowa idea odbudowy ze zniszczeń, stworzenie normalnych warunków pracy i zamieszkania nieść musiała także przesłanie o wyższości nowej, socjalistycznej, „internacjonalistycznej” polskiej kultury nad starą, niemiecką, faszystowską i kapitalistyczną.
W Elblągu po 1945 roku miały miejsce istotne zmiany przestrzenne. W pierwszym okresie priorytetowymi było założenie nowego placu przed ratuszem (ulokowanym w dawnym gimnazjum realnym) z usunięciem z otoczenia elementów sakralnych, połączenie w formie reprezentacyjnej alei nowego centrum z największym zakładem pracy - Zakładami Mechanicznymi im. K. Świerczewskiego, a zwłaszcza wybudowanie całkowicie nowego osiedla  robotniczego w miejscu dawnego Nowego Miasta. Te projekty zrealizowano jedynie częściowo.
Budowle wznoszone w okresie 1949 – 1956 realizowane były w formie uproszczonej, schematycznej. Architektura niektórych domów przetrwała próbę czasu i jest wartościowym elementem estetycznym w zabudowie współczesnego miasta. Planowano także wznieść w Elblągu obiekty dorównujących przykładom ze stolicy, czy też z miast wojewódzkich, np nowego teatru i Centralnego Domu Kultury. Odbudowa Starego Miasta (idea sztandarowa dla propagandy „realnego socjalizmu”, wcielana w życie w Warszawie, Gdańsku, Lublinie, Olsztynie) w Elblągu, mieście o randze powiatowej nie miała szansy na realizację, i pomimo wysiłków elity elblążan w tej sprawie, równocześnie w tle dyskusji prowadzono intensywne rozbiórki.

Jerzy Domino