Streszczenia artykułów XXI Rocznika Elbląskiego

Systematyczne wieloletnie badania archeologiczne na Starym Mieście w Elblągu pozwoliły na rozwiązanie wielu nieznanych dotąd zagadnień, które nie były odnotowywane w źródłach pisanych. Mimo że nieliczne informacje dotyczące infrastruktury najstarszego okresu dziejów miasta odnajdujemy w księgach czynszowych, wilkierzach czy kodeksach prawa lubeckiego, to dopiero źródła archeologiczne pozwalają nam wyjaśnić szereg interesujących nas problemów.

Stosunek rady miasta Elbląga do problemów poruszanych na sejmie delegacyjnym 1767/68 roku nie doczekał się jeszcze opracowania, a  jest interesujący z kilku względów:
1. W tym czasie miasta pruskie stanowiły ośrodek opozycji wobec planów reform podejmowanych przez dwór królewski
2. Elbląg przystąpił do konfederacji dysydenckiej, w której aktywną rolę pełnił Toruń , wiążąc z konfederacją oraz z sejmem dość ambitne politycznie plany dużej niezależności całej prowincji pruskiej

Elbląg w XVIII stuleciu należał, obok Gdańska i Torunia, do dużych miasta Prus Królewskich, w których bardzo dobrze rozwijało się kolekcjonerstwo książek. Spośród licznej grupy dobrze wykształconych urzędników miejskich, duchownych protestanckich, profesorów miejscowego Gimnazjum Akademickiego czy lekarzy posiadających prywatne księgozbiory tylko o dwóch było dotąd wiadomo, że znaczyli swe książki ekslibrisami. Byli to burmistrz Karol Ernest Ramsey i rajca miejski Karol Teodor Brakenhausen.

Lata 1772-1815 to okres wzrostu liczby mieszkańców miasta. Ludność Elbląga zwiększyła się w tym czasie prawie o 52 %. Wzrost liczby mieszkańców miasta odbywał się nierównomiernie i wskazywał znaczne wahania. Znaczny ubytek mieszkańców Elbląga odnotowano w latach 1776-1778, co było następstwem panującej w tym czasie w mieście zarazy. Szczególne dla Elbląga okazały się lata wojen napoleońskich; w tym czasie liczba jego mieszkańców zmniejszyła się o ponad 12 %.

W historii Elbląga ważną rolę odegrał znany pruski historyk Maks Toeppen. Urodził się 4 kwietnia 1822 roku w Królewcu. Tam spędził lata młodości, tam ukończył szkołę średnią i uniwersytet, na którym   wieku 25 lat ukończył pracę  doktorską poświęconą średniowiecznej i współczesnej historiografii Prus.

Artykuł, jak sam tytuł wskazuje dotyczy Ignatzego  Grunaua, elbląskiego przedsiębiorcy i prekursora kas chorych. Urodził się on 4 maja 1795 r. w Braniewie. Szybko jednak przeprowadził się do Elbląga, gdzie rozpoczął działalność, początkowo handlową, później przemysłową. Gruntu wpisał się w historyczny moment Elbląga, w którym następuje przejście z miasta typowo handlowego w miasto przemysłowe i kapitalistyczne. Był on właścicielem młynów i spichlerzy, olejarni i browarów, prekursorem stosowania maszyn parowych w swoich zakładach produkcyjnych.

Na powojenne dzieje Elbląga konsekwencje wojny wpłynęły w wielu aspektach. Jednym z istotnych było ustanowienie nowej granicy państwowej, która przecięła Zalew Wiślany. Niekorzystny dla Polski przebieg granicy Stalin precyzyjnie określił  w lipcu 1944 roku., w pierwszym porozumieniu z uległym sobie Polskim Komitetem Wyzwolenia Narodowego. Ostateczne potwierdzenie nowa granica zyskała na konferencji w Poczdamie w sierpniu 1945 roku oraz w polsko- radzieckiej umowie zawartej w Moskwie. Procedury konieczne dla utrwalenia granicy tj.

Problematyka artykułu koncentruje się na procesie wprowadzania polskich nazw miejscowych na terenie powiatu elbląskiego po zakończeniu drugiej wojny światowej. Powiat należał do obszarów, które faktycznie (za kilkoma wyjątkami) nie posiadały historycznie wytworzonych polskich odpowiedników nazw. W pracy omówiono poszczególne etapy funkcjonowania nazw przejściowych wsi i osad w Elbląskiem, poczynając od samorzutnych chrztów nazewniczych tworzonych przez pierwszych osadników polskich, poprzez propozycje różnych szczebli administracji.

Realizacja założeń planu sześcioletniego (1950-1955) zapoczątkowała w Elblągu powojenne nowe inwestycje budowlane. Realizowano je zgodnie z ówczesną wykładnią  ideologiczną, starając się nadać „narodową formę socjalistycznej treści”, tzn. urbanistyczne czy architektoniczne funkcje połączyć z politycznym przesłaniem.

Artykuł ten jest kontynuacją tekstu opublikowanego w XX tomie „Rocznika Elbląskiego”: Ateneum – pierwszy zespół teatralny w powojennym Elblągu. W tej pracy przedstawiony jest opis życia teatralnego  miasta w okresie między otwarciem na stałe budynku Teatru Miejskiego a powołaniem Teatru im. Jaracza Olsztyn-Elbląg.