Historia, artykuły, słownik historyczny

Strój ludowy na Wyżynie Elbląskiej

  • warning: Parameter 1 to theme_field() expected to be a reference, value given in /home/elaiter/public_html/wortal_historyczny/includes/theme.inc on line 170.
  • warning: Parameter 1 to theme_field() expected to be a reference, value given in /home/elaiter/public_html/wortal_historyczny/includes/theme.inc on line 170.
  • warning: Parameter 1 to theme_field() expected to be a reference, value given in /home/elaiter/public_html/wortal_historyczny/includes/theme.inc on line 170.
  • warning: Parameter 1 to theme_field() expected to be a reference, value given in /home/elaiter/public_html/wortal_historyczny/includes/theme.inc on line 170.
  • warning: Parameter 1 to theme_field() expected to be a reference, value given in /home/elaiter/public_html/wortal_historyczny/includes/theme.inc on line 170.
  • warning: Parameter 1 to theme_field() expected to be a reference, value given in /home/elaiter/public_html/wortal_historyczny/includes/theme.inc on line 170.
  • warning: Parameter 1 to theme_field() expected to be a reference, value given in /home/elaiter/public_html/wortal_historyczny/includes/theme.inc on line 170.
  • warning: Parameter 1 to theme_field() expected to be a reference, value given in /home/elaiter/public_html/wortal_historyczny/includes/theme.inc on line 170.
  • warning: Parameter 1 to theme_field() expected to be a reference, value given in /home/elaiter/public_html/wortal_historyczny/includes/theme.inc on line 170.
  • : Function ereg() is deprecated in /home/elaiter/public_html/wortal_historyczny/modules/paging/paging.module on line 106.
Autor: Joanna Szkolnicka | Kategoria: Materiały regionalne | Data utworzenia: 14.12.2010

Strój ludowy na Wyżynie Elbląskiej zachował się do XIX w. Opisał go m. in. E. G. Kerstan w swojej historii powiatu wiejskiego Elbląga, bazując na relacjach naocznych świadków. Według nich częścią składową tradycyjnego stroju męskiego była długa sukmana z błękitnego sukna, z krótką talią i dużymi obciągniętymi guzikami. Gospodarz przyjmujący gości pojawiał się natomiast w koszuli spodniej z barwnego perkalu oraz nakładanej na nią kamizeli z wierzchu obciągniętej suknem. Chłopcy i młodzi mężczyźni nosili taką koszulę wraz z sukienną kamizelką także w niedziele, idąc do kościoła. Zimą zamożniejsi wkładali białe długie futro, powleczone na wierzchu elementami w zielonym lub innym ciemnym kolorze. Do tego dochodziła sukienna czapka oblamowana futrem.
Świąteczny strój kobiecy składał się z czarnej sukiennej spódnicy, przeszytej na dole czarną jedwabną wstęgą oraz z czarnej bluzki z bufiastymi rękawami i ze sznurowaniem z przodu, sięgającym szyi, wokół której wiązana była biała chustka. Na spódnicę nakładany był szeroki biały fartuch. Na nogach kobiety nosiły białe pończochy oraz skórzane trzewiki lub pantofle. Włosy zaczesywały gładko do tyłu, skręcając je ciasno z tyłu głowy i przykrywając je czepkiem z obustronnym karbowaniem, uformowanym na drucie w półokrągłe fałdki. Czepek w tej formie zastąpiony został w późniejszych czasach białą pikowaną czapką, wokół której okręcona była biała chustka z przodu wiązana w dużą kokardę, całkowicie zakrywająca włosy. Zamożniejsze młode kobiety nosiły natomiast czarne jedwabne czapki oraz spódnice i fartuchy z kolorowego jedwabiu. W późniejszych czasach kobiety zaczęły rozdzielać i zaplatać włosy.
W dni robocze kobiety na Wyżynie Elbląskiej kobiety nosiły spódnice kolorowe, naszywane wielo- lub jednobarwnymi pasami z jedwabiu, granatowe kaftany z niebieskimi guzikami, pończochy błękitne z białymi elementami oraz drewniaki. Dla uwypuklenia talii chętnie nakładały warstwowo jedna na drugą kilka spódnic.
Na końcu swojego opisu stroju ludowego na Wyżynie Elbląskiej Kerstan zauważa, ze odbiegał od niego strój z okolic Tolkmicka, który uległ wpływom ubioru katolickiej Warmii.
Analizy stroju ludowego na Wyżynie Elbląskiej na podstawie dwóch ilustracji ze zbiorów Muzeum „Prussia” w Królewcu dokonał na lamach „Elbinger Jahrbuch” (Tracht und Bügeltanz auf der Elbinger Höhe vor 100 Jahren [w:] „Elbinger Jahrbuch” 1938/nr 15) Hans Bauer. Ilustracje na których bazował powstały w latach trzydziestych lub czterdziestych XIX w. Pierwsza z nich przedstawia parę na tle wiejskiego krajobrazu, uchwyconą w drodze do kościoła. Według Bauera strój męski nie wykazuje żadnych specyficznych elementów regionalnych. Jest prosty, zgodnie z zamiłowaniami epoki, która odeszła od zbytku w męskim ubiorze i doceniła skromność. Dominującym kolorem jest czerń, odróżniają się jedynie zielone rękawiczki i żółć mosiężnych guzików. Ponieważ jest to niedziela mężczyzna na ilustracji odziany jest w świąteczną sukmanę, długą i przypominająca płaszcz, jednorzędową i wysoko zapinaną, z tyłem rozciętym poniżej talii. Wzorem dla tego elementu tradycyjnego męskiego ubioru miał być według Bauer’a tak zwany „redingot” (długi, rozszerzony od pasa w dół płaszcz z pelerynką i wysokim kołnierzem, używany pierwotnie do jazdy konnej), który na początku XIX w. opanował modę mieszczańską (nosili go zarówno mężczyźni jak i kobiety). Surdut w tej formie ulegał z biegiem czasu pewnym niewielkim zmianom. Na Wyżynie Elbląskiej stał się on z czasem dwurzędowy, z krótszym gorsem i talią, szerszym kołnierzem, a czarne sukno wyparte zostało przez niebieskie. Elementem zapożyczonym z mody miejskiej był też cylinder, który pojawił się w epoce Dyrektoriatu, a upowszechnił się w latach dwudziestych XIX w. To, że cylinder stał się elementem „obowiązkowym” stroju ludowego okolic Elbląga wynika też z innych źródeł, na przykład opublikowanych w książce H. Clasen’a Deutsche Volkskunst. Ostpreußen fotografii weselników z Pasłęka i Pomorskiej Wsi.
Dalej na podstawie tej samej ilustracji Bauer opisuje strój kobiecy, który ocenia jako bardzo ozdobny, a przesadzać o tym miały białe pończochy i biały fartuch, wiązany z przodu długimi kolorowymi wstążkami (elementy zbieżne z opisem Kerstan’a). Pod fartuchem postać kobieca uwieczniona na ilustracji nosiła fałdzistą, ciemnoniebieską spódnicę z czerwonymi i zielonymi wstawkami. Jak zauważa autor opisu, spódnica była krótsza i bardziej pękata niż spódnice noszone wówczas przez Warmianki, dodając spostrzeżenie, poczynione także przez Kerstan’a, mianowicie, że mieszkanki Wyżyny Elbląskiej podkreślały talię przy pomocy mnogości spódnic. Miał to być element pozostały z XVIII w. Kaftanik noszony przez kobietę na ilustracji jest koloru fioletowego, ma bufiaste rękawy i wspominane także przez Karsten’a sznurowanie (plecionkę) z przodu, zapięte na piersi, zakrytej prawie w całości przez chustkę wiązaną na szyi. W dni powszednie chustka ta była czerwona bądź różowa, często jedwabna.
Podobnie jak Karsten poświęca Bauer wiele miejsca kobiecemu nakryciu głowy – spiczastemu czepkowi okalającemu twarz, wykazującymi jego zdaniem wpływy charakterystycznego „budkowego” nakrycia głowy noszonego przez damy w epoce biedermeier. Te nakrycia głowy noszone były jednak wyłącznie przez mężatki, panny musiały zadowolić się prostszym i zwyklejszym czepkiem. Na co dzień natomiast noszone były („brzydsze” zdaniem autora) czepki, obwiązywane podwójnie na podobieństwo turbanu wstęgą, wiązaną z przodu na kokardę.
Stroje te najdłużej (bo do lat siedemdziesiątych XIX w. utrzymały się w Majewie i Pomorskiej Wsi, z pewnością występowały też w Milejewie, Bągarcie, Piastowie i Wólce Tolkowieckiej, a także prawdopodobnie w Stobojach. W północnej części obszaru, w kierunku Zalewu, w Pagórkach i Łęczu strój ludowy przypominał ten z Milejewa.
Druga ilustracja do której odwołuje się Hans Bauer również znajdowała się w zbiorach Muzeum "Prussia". Przedstawia ona z kolei scenę potańcówki w okresie karnawału. Strój tancerzy jest barwniejszy niż odzienie pary, zdążającej do kościoła na poprzedniej ilustracji. Mężczyźni noszą białe koszule z błękitnym obramowaniem, na to kamizele, których przód wykonany jest z sukna w kolorze lila i niebieskim, a tył – z wzorzystego perkalu. Dziewczęta mają na sobie spódnice w kolorowe pasy. Występująca na pierwszym planie nosi błękitny gorset i kwiecisty fartuch również w tym kolorze. O tym, że są to stroje odświętne świadczą takie elementy, jak czerwone chustki, bukiecik na kapeluszu jednego z tancerzy i czerwona szarfa.
H. Clasen w swojej monografii Deutsche Volkskunst. Ostpreußen nie dodaje nic więcej na temat stroju ludowego okolic Elbląga, potwierdzając jedynie, że charakterystycznym dla niego elementem był cylinder z barwną wstęgą oraz – w przypadku stroju kobiecego – chustka na piersi i nakrycie głowy zwane „Krullhaube”.
W Humme, autor książki o Milejewie, opisując strój ludowy na Wyżynie Elbląskiej powtarza słowo w słowo opis przytoczony przez Kerstan’a, dodając jedynie, że wśród kobiet coraz częściej spotkać można zapożyczoną z miasta modną krótką fryzurę, tzw. „Bubikopf”. Zauważa również, że mieszkańcy Milejewa, w odróżnieniu od Żuławiaków, lubiących zbytek, cenią sobie prostotę i skromność.