Rękopis (manuskrypt)

Rękopis (manuskrypt) - zapisany odręcznie tekst, w odróżnieniu od powielanego mechanicznie. Termin stosowany zwykle w odniesieniu do zabytkowych książek lub dokumentów pochodzących z okresu przed upowszechnieniem się druku. W takim rozumieniu każdy rękopis jest dziełem niepowtarzalnym o indywidualnych cechach. Najdawniejsze rękopisy to: inskrypcje na kamieniu, na tabliczkach glinianych, chińskie na skorupach żółwia lub ryte w metalu, egipskie na zwojach papirusowych. W węższym znaczeniu rękopis to każdy tekst zapisywany ręcznie za pomocą np. ołówka, atramentu, tuszu. W średniowieczu powielaniem rękopisów zajmowali się przede wszystkim mnisi. Ruch ten zapoczątkował w VI wieku rzymski polityk, historyk i filozof Kasjodor fundując klasztor w Vivarium. Ważne rękopisy średniowieczne i nowożytne, przede wszystkim cenne księgi i dokumenty, często zdobiono iluminacjami. Początki istnienia tego rodzaju dokumentów (kazań, dysput) związane są z literaturą hagiograficzną, czyli opisem żywotów świętych, którego rozkwit nastąpił właśnie w średniowieczu. Najstarsze europejskie rękopisy iluminowane pochodzą z VIII w., w Polsce z XI w. Przykłady polskich zabytków tego typu to m.in. Ewangeliarz gnieźnieński czy Kazania świętokrzyskie. Najstarszymi rękopisami w Bibliotece Elbląskiej są 2 średniowieczne łacińskie rękopisy z XIV w. sporządzone na pergaminie: Sermones de Sanctis Contractus Sermonum de tempore (Rps. 206/II, Rps. 207/II). Pozostałe rękopisy w większości związane są z Gimnazjum Elbląskim. Są to głównie sztuki pisane przez rektorów i nauczycieli dla potrzeb teatru szkolnego. Dokumenty służące jako podręcznik i pomoc do głoszenia kazań w średniowiecznym Elblągu. Początki istnienia tego rodzaju podręczników związane są z literaturą hagiograficzną, czyli opisem żywotów świętych, którego rozkwit nastąpił właśnie w średniowieczu. Przykładem był Jakub de Voragine, a w Polsce Piotr Skarga.